آموزش ابراز وجود، قاطعیت و جرأتمندی

آیا تا به حال پیش آمده که یک نفر، در صف صندوق فروشگاه، بدون نوبت بیاید و جلوی شما بایستد و شما هم سکوت کنید و چیزی به او نگویید؟ آیا پیش آمده که به چنین فردی به تندی تذکر دهید و تذکر شما به دعوا و درگیری منتهی شود؟

آیا تا به حال پیش آمده که فردی در گفتار خود به شما توهین کند، دل‌تان بخواهد به او تذکر دهید، اما خجالت بکشید و از کنار توهین او بگذرید؟ آیا پیش آمده توهین کردن چنین افرادی، شما را خشمگین کند و برخورد بسیار تندی با آن‌ها انجام دهید و درگیری لفظی بالا بگیرد؟

بینِ کوتاه آمدن (رفتار منفعلانه) و برخورد تهاجمی ( پرخاشگرانه)  مرز باریکی وجود دارد و همه‌ی ما نیاز داریم که حرکت در میانه‌ی این دو را بدانیم و بلد باشیم.

این همان مهارتی است که از آن با عنوان Assertiveness یا مهارت ابراز وجود یا جرات مندی یا جرات ورزی یا خود ابرازی نام برده می‌شود.
مهارت ابراز وجود به چه معناست؟

ناتانیل براندن در کتاب روانشناسی عزت نفس مهارت ابراز وجود یا جرأت ورزی را چنین تعریف می‌کند:

جرأت ورزی یا ابراز وجود یعنی اینکه من به خواسته‌ها و نیازها و ارزش‌های خودم احترام بگذارم و به دنبال شیوه‌هایی باشم که آنها را به شکل مناسب ابراز کنم.

ریچارد راکوس به این تعریف، نکته‌ی دیگری را هم اضافه می‌کند (+): «ابراز نیازها و خواسته‌ها نباید به صورت تهاجمی باشد. بنابراین جرأت ورزی و صراحت و قاطعیت به این معناست که از برخورد منفعلانه فاصله بگیرید اما به رفتار تهاجمی هم نزدیک نشوید.»

فرض کنید هنگام سفارش غذا در یک رستوران، فردی که پشت صندوق ایستاده به شما اصرار می‌کند که سالاد آن رستوران را هم امتحان کنید. شما به او توضیح می‌دهید که سالاد نمی‌خواهید و او مجدداً اصرار می‌کند.

در نهایت می‌بینید که در ثبت سفارش، سالاد را هم برای شما ثبت کرده است.

روش انفعالی این است که هیچ چیز نگویید و رفتار او را تحمل کنید. شاید هم خودتان را توجیه کنید که: «اصلاً بهتر شد. سالاد را هم تست می‌کنم. شاید واقعاً سالاد خوبی باشد.»

روش تهاجمی این است که بر سر او فریاد بزنید و چند مرتبه هم مشت‌تان را روی میز بکوبید و به او یادآوری کنید که شما سالاد نمی‌خواهید.

اما جرأت‌ورزی و ابراز وجود این است که: با لحن آرام و محترمانه، به طرف مقابل یادآوری کنید که شما سالاد نمی‌خواسته‌اید و از او بخواهید که فیش قبلی را اصلاح کرده و فیش جدیدی صادر کند.

پس می‌توان گفت: ضعف در ابراز وجود به رفتاری انفعالی و افراط در ابراز وجود به رفتار تهاجمی تبدیل می‌شود:

اهمیت ابراز وجود و مهارت جرأت ورزی

در زمینه‌ی اهمیت مهارت ابراز وجود، مطالعات فراوانی انجام شده است (+). اما حتی بدون مراجعه به مطالعات و تحقیقات هم، به سادگی می‌توانید بعضی از دستاوردهای مهارت ابراز وجود را حدس بزنید.

قدرت ابراز وجود کمک می‌کند که در مذاکره موفق‌تر باشید؛ نه بگذارید که حق‌تان خورده شود و نه با برخورد تهاجمی، فضای مذاکره را ملتهب کنید.

ابراز وجود و جرأت مندی، هم‌چنین باعث افزایش رضایت شغلی می‌شود؛ چون بسیاری از نارضایتی‌های ما، ناشی از موارد جزئی و کوچکی است که آن‌ها را ابراز نکرده‌ایم و به اصطلاح، در خودمان ریخته‌ایم.

محمد کفاش روانشناس بالینی