انسانی - رشته جغرافیا

هدف:                                                                   

دانستن جغرافيا در مفهوم علمي عبارت از شناخت محيط طبيعي و انساني در پهنه زمين است كه مناسبات و روابط في مابين انسان ومحيط را در تبيين پديده هاي مكاني مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار مي دهد تا بر مبناي اين شناخت و طبقه بندي علمي آن توانايي انسان را در بهبود شرايط محيط تكامل بخشد . هدف از ارائه اين رشته پرورش استعدادهايي است كه در جهت شكوفايي و توسعه ميهن عزيز اسلامي قدم بردارند . اين نيروها با بهره گيري از آموزشهاي نوين به عناصري كارآمد و متخصص مبدل مي شوند كه قادر به طراحي و اجراي انواع طرح هاي عمراني ، اقتصادي و اجتماعي در فضاي سرزمين از سطح خردتا كلان مي باشند . وجه كاربردي جغرافيا را بايد در توسعه فرا گير خلاصه كرد ، پرداختن به موضوعاتي مانند سامان دهي مناطق شهري و روستايي ، آماده سازي سرزمين ، مكان گزيني جغرافياي صنايع ، توزيع بهينه جمعيت و هدايت جريانهاي جمعيتي و ...  از اين قبيل مي باشند .                           

منشور بين المللي آموزش جغرافيا معتقد است كه همه مسائل مهم كره زمين از جمله حركات جمعيت، غذا و گرسنگي ، شهر نشيني تفاوتهاي اجتماعي- اقتصادي ،بيسوادي فقر ، بيكاري ، پناهندگان و اشخاص آواره از وطن ، متجاوزين به حقوق انساني ، بيماري ، جنايت،

تخريب و انهدام جنگلها ، فرسايش ، بيابان زايي ، بلاياي طبيعي ، ضايعات هسته اي و سمي ، تغيير آب و هوا ، آلودگي جوي ، آلودگي آب ، حفره هاي ازن ، محدوديت منابع ، محدوديت رشد ، كاربري اراضي ، نزاع هاي قومي ، جنگ ، ناحيه گرايي ، مليت گرايي و جهان گرايي داراي بعد قوي جغرافيايي هستند . دكتر بهلول عليجاني استاد جغرافياي دانشگاه تربيت معلم تهران در معرفي اين علم ميگويد: موضوع جغرافيا "مكان" است و اين علم ، مكان را تا جائي كه به زندگي انسان مربوط ميشود ، مطالعه ميكند و  در اين مطالعه سعي دارد سطح زمين را از نظر تمام ويژگي هاي آن مانند سردي و گرمي ، حاصل خيزي ، سختي و سستي ، شوري و شيريني، جنگلي و علف زاري ، خشكي و رطوبت و هزاران ويژگي ديگر بشناسد . به همين دليل مشاهده مستقيم زمين ،  روش اصلي مطالعه جغرافيائي است "    

دكتر لشكري استاد جغرافياي دانشگاه شهيد بهشتي نيز در معرفي اين علم ميگويد: " موضوع بحث جغرافيا انسان و طبيعت و چشم انداز حاصل از كنش متقابل اين دو بر يكديگراست "                       

نسرين عزتي دانشجوي كار شناسي ارشد جغرافيا نيز در معرفي اين علم ميگويد                                                                         

"شناسائي پراكندگي عوامل طبيعي و انساني در جهان و تحليل عوامل ايجاد ، تشديد و تضعيف اين پديده ها در گستره گيتي به علم جغرافيا باز ميگردد .                                                           

براي مثال اين كه بزرگ ترين صادر كننده گندم در جهان آمريكا است، بيشترين استخراج نفت در خليج فارس صورت ميگيرد ، حد اكثر بارندگي در دامنه هيماليا است و نوار خشك جهان در بين المدارين ميباشد ، از جمله مسائل جالبي است كه در اين علم مطرح ميشود "  

شاخة جغرافياي انساني                 

اغلب توسعه گران اعتقاد دارند آنچه در نهايت  ،روند توسعه اقتصادي و اجتماعي يك كشور را تعيين ميكند ،منابع انساني آن كشور است . براي مثال يكي از جغرافيدانان بزرگ جهان مي گويد :  

"منابع انساني پايه اصلي ثروت ملّتها را تشكيل ميدهد و سرمايه و منابع طبيعي عوامل تبعي توليد هستند چون انسن ها عوامل فعالي هستند كه سرمايه ها را متراكم ميسازند ، از منابع طبيعي بهره برداري ميكند ، سازمان هاي اقتصادي ، اجتماعي ، سياسي را ميسازند و توسعة ملي را به جلو ميبرد "                                       

به همين دليل جغرافيايي انساني به عنوان يكي از شاخه هاي مهم علم جغرافيا در دو گرايش جغرافياي شهري و روستايي در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالي كشورمان ارائه ميشود.                         

شاخة جغرافيا و برنامه ريزي شهري               

يكي از پديده هاي مهم و عمومي جهان امروز ، افزايش نقاط شهري و توسعه شديد و روز افزون فيزيكي شهر ها است . اين در حالي است كه در محدوده شهر ها ، شديد ترين و گسترده ترين دخالت ها و تغيير شكل هاي انساني در محيط هاي طبيعي مشاهده ميشود . به طوري كه منجر به آلودگي آبي ، صوتي، هوايي، زيست محيطي ، اجتماعي و در نتيجه بروز انواع خطرات براي انسان شده است .                         

در واقع شهر ها از يك سو نشانه رشد و پيشرفت و زندگي نوين هستند و از سوي ديگر به دليل بي مبالاتي انسان ها در معرض شديد ترين خطرات طبيعي قرار دارند . به همين دليل امروزه نياز شهر ها به دست اندر كارها برنامه ريزي شهري اجتناب نا پذير است ، متخصصاني از علوم اقتصاد ، جامعه شناسي ، جمعيت شناسي ، آمار، عمران ، سازه و جغرافيا كه ميتواند با مشاركت يكديگر وضعيت شهر را سر و سامان دهند . در ميان اين دسته از متخصصان، فارغ التحصيلان  جغرافيا و برنامه ريزي شهري به عنوان متخصصاني كه از علوم مختلف از جمله اقتصاد ، جامعه شناسي ، كشاورزي ، زيست محيط و جمعيت سر رشته دارند ،  ميتوانند وظيفه مديريت برنامه ريزي شهري را بر عهده بگيرند .                                           

دكتر صرافي استاد برنامه ريزي شهري دانشگاه شهيد بهشتي در معرفي اين گرايش و نحوه فعاليت متخصصان آن ميگويد :          

"گرايش جغرافيا و برنامه ريزي شهري تلاش ميكند تا با توجه به عوامل انساني و طبيعي موجود در هر شهر براي مسائل جمعيتي ، اقتصادي،زيست محيطي ،آن برنامه اي بينديشد تا مطابق اين برنامه مهندسي معمار ، عمران ، سازه و تأسيسات، بخشهاي مختلف شهر را طراحي كرده و يا مشكلات شهر را حل نمايند .          

در حقيقت يك متخصص جغرافيا و برنامه ريزي شهري براي مشكلات فعلي و آينده شهر راه حلهاي مناسبي را پيدا مي كند .                    

شاخه جغرافياي سياسي- نظامي                 

بسياري از انسانها دوست دارند كه اراده خود را بر ديگران تحميل كنند

و براي رسيدن به اين هدف از دو راه كمك مي گيرند ، يكي سياست و ديگري جنگ .                                                                           

البته با يك نگاه به تاريخ متوجه مي شويم كه بشر بيشتر اوقات براي رسيدن به اين هدف ، كوتاهترين راه يعني جنگ را انتخاب كرده و براي تأمين امنيت ، حفظ وطن و دفع دشمن به جنگ پرداخته است .                                                                                    

دكترعزتي استاد جغرافياي دانشگاه امام حسين (ع) در ادامه ميگويد:

اين همان چيزي است كه باعث پيدايش جغرافياي سياسي- نظامي شده است .چرا كه اين رشته از جغرافيا به بررسي نقش عوامل جغرافيايي در سرنوشت جنگ ها مي پردازد . عواملي مثل وضعيت ارتفاعات ، آب و هوا و يا وضعيت كشورهاي همسايه كه مي تواند نقش بسزايي در سرنوشت يك جنگ و در نتيجه در وضعيت سياسي يك كشور داشته باشد.                                                               

به همين دليل تمام سرداران بزرگ دنيا مثل ناپلئون و مائوتسه تونگ كه بعدها رهبران سياسي جهان شدند، موفقيتهاي خود را ناشي از درك جغرافياي نظامي دانستند و باز به همين دليل بزرگترين بخش پنتاگون (وزارت دفاع آمريكا)، بخش مطالعات جغرافياي نظامي آن است و بالاخره بر اساس اصول جغرافياي نظامي بود كه عراق هنگام تجاوز به كشورمان ، ابتدا مرزهاي محدب را اشغال كرد ،چرا كه مرزهاي محدب نقش چشم كشور را دارند.                                    

استاد عزتي همچنين در توضيح عنوان اين رشته مي گويد :              

كسي نمي تواند سياست را بدون ملاحظات جنگ وجنگ را بدون توجه به مفاهيم سياسي بررسي كند ، چون جنگ به عنوان يك راهكار سياسي مي تواند وضعيت نظام كشور را پيش بيني بكند .              

شاخه جغرافياي طبيعي                     

جغرافياي طبيعي علمي است كه محيط طبيعي و تاثير عوامل و عناصر محيطي بر زندگي و فعاليت انسان را مطالعه مي كند . اين علم در مقطع كارشناسي داراي دو گرايش ژئومورفولوژي و آب و هواشناسي است .                                                                    

شاخه كارتو گرافي                       

كارتو گرافي هنر، علم و فن تهيه انواع نقشه براي استفاده در ساختار اقتصادي ، فرهنگي ، دفاع ملي ، روابط بين المللي ، تعليم و تربيت ، جهانگردي و موارد متنوع ديگر است . يعني يك جغرافيدان به ياري نقشه اطلاعات دقيقي درباره موقعيت ها و پراكندگي ها به دست مي آورد .                                                                                

دكتر يميني با اشاره به همين امر در معرفي كارتو گرافي مي گويد :

نقشه در تمام گرايشهاي جغرافيا مورد استفاده قرار مي گيرد .       

براي آنكه علم جغرافيا، علم مطالعه پراكندگي ها و موقعيت ها است و نقشه وسيله اي براي بيان اطلاعات به دست آمده مي باشد . يعني يك جغرافيدان پديده هاي جغرافي را تبديل به علامت و سمبل كرده و سپس علامتهاي فوق را بر روي نقشه نشان مي دهد . 

حال با توجه به اين كه ما صدها نوع نقشه داريم ، مشخص است كه تهيه يك نقشه نياز به مهارتي خاص دارد كه اين مهارت را دانشجوي رشته كارتو گرافي به دست مي آورد .                                          

دكتر يميني در مورد نحوه آموزش در اين گرايش مي گويد :            

در آغاز نقشه ها به صورت دستي تهيه مي شد اما امروز با حضور تكنولوژي كامپيوتر ، نقشه ها به روش كامپيوتري تهيه مي شوند و دانشجويان اين گرايش نيز با نرم افزارهايي كه مخصوص ترسيم نقشه ، طراحي و كارهاي گرافيكي است ، آشنا مي شوند .               

گفتني است كه با توجه به كاربردي بودن كار كارتو گرافي ، اين شاخه تنها در مقطع كارشناسي ارائه مي شود .                                      

گرايش هاي مقطع ليسانس :                

گرايشهاي جغرافياي طبيعي ، جغرافياي انساني ، جغرافيا و برنامه ريزي شهري ، جغرافياي سياسي-  نظامي ، كارتو گرافي از شاخه هاي رشته جغرافيا هستند .                                                               

آينده شغلي ، بازار كار ، درآمد :              

فارغ التحصيل جغرافيا مي تواند به عنوان محقق در سازمان برنامه وبودجه ، بنياد مسكن انقلاب اسلامي ، بنياد مستضعفان و جانبازان ، سازمان جغرافيايي نيرو هاي مسلح ، سازمان محيط زيست، شهرداري ها و وزارتخانه هاي آموزش و پرورش ، مسكن و شهر سازي ،كشور ، كشاورزي ، جهاد سازندگي ، معادن و فلزات ، دفاع و نفت مشغول به كار شود ، همچنين مي تواند در بخش بازار يابي كارخانجات كشور فعاليت بكند . به عبارت ديگر در اكثر كشورهاي جهان افرادي كه در صنعت توريست كار مي كنند فارغ التحصيل جغرافياي شهري هستند.فارغ التحصيلان جغرافياي نظامي مي توانند به راحتي جذب سازمانهاي انتظامي و سياسي شوند .                                          

توانايي هاي مورد نياز و قابل توصيه             

علاوه بر هندسه و رياضي دانشجوي اين رشته بخصوص دانشجوي جغرافياي انساني بايد به علوم اجتماعي علاقمند بوده و درك خوبي از مسائل اجتماعي داشته باشد تا بتواند مسائل اجتماعي و جمعيتي شهر را بررسي كرده و راه حلهاي مناسبي براي مشكلات موجود ارائه بدهد .                                                                                    

داو طلبان بايد از توان جسمي و روحي لازم برخوردار باشند زيرا بسياري از درسهاي اين رشته مستلزم سفرهاي علمي ، تحقيقات در خارج از محيط دانشگاه - محيطهاي شهري ، روستايي ، ادارات و سازمانها – است لذا نيازمند فعاليت و تحرك بيشتري نسبت به ساير رشته هاي علوم انساني است .                                                                  

اگر فردي به مسائل شهري علاقه دارد براي مثال مي خواهد مشكل ترافيك و يا آلودگي شهر حل شود و يا مدرسه و بيمارستان در سطح شهر به گونه اي توزيع گردد كه اين مراكز خدماتي در دسترس همه مردم باشند ، خوب است كه وارد اين رشته شده تا با تلاش و همت بسيار ، در راستاي حل اين نابساماني ها قدم بردارد .                      

گرايشهاي مختلف جغرافيادرمقطع كارشناسي ارشد ودكترا عبارتند از:

1) جغرافيا و برنامه ريزي روستايي                                               

2) جغرافيا و برنامه ريزي شهري - ناحيه اي                                  

3) اقليم شناسي                                                                       

4) هيدرولوژي                                                                          

5) ژئومورفولوژي                                                                      

6) برنامه ريزي توريسم                                                              

7) جغرافياي سياسي-  نظامي                                                   

رشته هاي مشابه و نزديك به اين رشته :           

زمين شناسي - علوم سياسي - جامعه شناسي و علوم اجتماعي