فنون آموزش تخصصی املا به دانش آموزان ( شناسایی مشکلات اختلال دیکته نویسی و ارائه راهکارها)

 مراحل آموزش نوشتن به پنج مرحله زیر تقسیم می شود:

1- آموزش نوشتن غیر فعال  ( رونویسی )

2- آموزش نوشتن نیمه فعال  ( املا )

3- آموزش نوشتن فعال پایه یک    ( کلمه سازی )

4- آموزش نوشتن فعال پایه دو     ( جمله سازی )

5- آموزش نوشتن فعال ( خلاق )   ( انشا و انواع آن)

با توجه به مشکل دانش آموزان در مرحله آموزش نوشتن نیمه فعال (املا) است به آموزش املا می پردازیم.

مهارت املا نویسی

به معنی توانایی جانشین کردن صحیح صورت نوشتاری حروف , کلمات و جمله ها به جای صورت آوایی آنهاست . دانش آموزان بـایـد به این مهارت دست یابند تا بتوانند بخوبی بین صورت تلفظی کلمه ها و حروف سازنـده آن ها پیـونـد مناسبی بـرقـرار کنند بدین ترتیب زمینه لازم برای پیشرفت آنان در درس های جمله نویسی , انشا و به طور کلی مهارت نوشتن بهتر فراهم می شود , دانش آموزان هنگام نوشتن املا باید نکاتی را در باره صداهایی که بوسیله معلم در قالب کلمات و جمله ها بر زبان جاری می شود رعایت نمایند :

 الف)  آنها را خوب بشنوند + تشخیص دقیق کلمه + ادراک کلمه

ب)    آنها را خوب تشخیص دهند + یادآوری و مجسم ساختن تصویر + بازشناسی کلمه صحیح در ذهن.

ج)  آنها را درست بنویسند + نوشتن صحیح حروف سازنده کلمه + بازنویسی کلمه و توالی مناسب آنها.

اشکالات املایی دانش آموزان که از دیدگاه زبان شناختی بر اثر اشکالات رسم الخطی , تاثیر لهجه و گویش محلی دانش آموزان و فرایندهای آوایی حذف , تبدیل , افزایش و قلب به وجود می آیند از دیدگاه روان شناختی از موارد زیر سرچشمه می گیرند :

الف) ضعف در حساسیت شنوایی , مثال : ژاله -  جاله

ب) ضعف در حافظه شنوایی , مثال جا انداختن کلمات

ج) ضعف در حافظه دیداری , مثال حیله – هیله

د) ضعف در حافظه توالی دیداری , مثال مادر – مارد

هـ) قرینه نویسی , مثال دید  

و) وارونه نویسی , مثال دید  

ز) عدم دقت , مثال : گندم – کندم

ح)نارسا نویسی , مثال رستم – رسم

روش تدریس املا:

املا واژه ای است عربی و معنای آن نوشتن مطلبی است که دیگری بگوید یـا بخـوانـد . درس املا در بـرنـامـه آمـوزشـی دوره ابتدایی اهداف زیر را در بر می گیرد.

1- آموزش صورت صحیح نوشتاری کلمه ها و جمله های زبان فارسی

2- تشخیص اشکالات املایی دانش آموزان و رفع آنها

3- تمرین آموخته های نوشتاری دانش آموزان در رونویسی.

بدیهی است با نوشتاری که با غلط های املایی همراه باشد ارتباط زبانی بین افراد جامعه بخوبی برقرار نمی شود . بنابراین , لزوم توجه به این درس کاملاً روشـن اسـت عـلاوه بـر اهـداف فـوق , امـلا نـویسی , دانـش آمـوزان را یـاری می کند تا مهارت های خود را در زمینه های زیر تقویت نمایند.

 1- گوش دادن با دقت

2- تمرکز و توجه داشتن به گفتار گوینده ( معلم )

3- آمادگی لازم برای گذر از رونویسی ( نوشتن غیرفعال ) جمله نویسی و انشا (نوشتن فعال)

نکات برجسته روش آموزش املای فارسی :

1- توجه بیشتر به وجه آموزشی درس املا نسبت به وجه آزمونی آن

2- انعطاف پذیری در انتخاب تمرینات  در هر جلسه املا

3- توجه به کلمات به عنوان عناصر سازنده جمله های زبانی

4- ارتباط زنجیر وار املاهای اخذ شده در جلسات گوناگون

معیارهای ارزشیابی

عناصر دیگر روش آموزش املا را به صورت زیر هم میتوان مرحله بندی کرد :

گام اول, انتخاب متن املا  و نوشتن آن روی تخته سیاه و خواندن آن

گام دوم , قرائت املا توسط معلم و نوشتن آن توسط دانش آموزان

گام سوم , تصحیح گروهی املاها و تهیه فهرست خطاهای املایی

گام چهارم , تمرینات متنوع با توجه به اولویت بندی اشکالات املایی استخراج شده.

گام اول , انتخاب متن :در انتخاب متن املا به موارد زیر توجه شود :

- متن مورد نظر حاوی جمله باشد و از انتخاب کلمه به تنهایی خودداری شود.

- کلمات سـازنـده جمـلات متـن از حـروفـی تشکیل شده باشند که قبلاً تدریس شده اند.

- کلمات خارج از متن کتاب های درسی , از 20 درصد کل کلمات بیشتر نباشد.

- علاوه بر جملات موجود در کتاب های درسی , با استفاده از کلمات خوانده شده , جملات دیگری هم در نظر گرفته شوند .

- در هر جلسه از کلماتی که در جلسات قبلی برای دانش آموزان مشکل بوده اند نیز استفاده شود تا بتوان درجه پیشرفت شاگردان را اندازه گیری کرد. بزرگترین مرجع روانشناسی ایران

گام دوم

معلم متن املا را از روی تابلو پاک کرده , پس از آماده شدن دانش آموزان , آن را با صدایی بلند و لحنی شمرده و حداکثر تا دو بار قرائت می کند . البته هنگام قرائت متن املا از خواندن کلمه به کلمه خودداری کرده , متن را به صورت گروههای اسمی و فعلی یا جمله کامل قرائت می کند تا دانش آموزان با بافت جمله و معنای آن آشنا شوند . متن املا را با سرعت مناسب تکرار می کند تا کند نویسان هم , اشکالات خود را بر طرف نماند .

گام سوم

این گام با مشارکت کامل دانش آموزان انجام می شود و معلم بدون اشاره به نام آنان تک تک املا ها را بررسی و مشکلات را استخراج می کند . به این ترتیب که معلم املای اولین دانش آموز را در دست می گیرد و به کمک دانش آموز کلمات یاد شده را رونویسی می کند. سپس املای دومین , سومین و .... در دست می گیرد و به کمک همان دانش آموز یا دانش آموز دیگری , صورت صحیح غلط های املایی را روی تابلو ثبت می کند . البته هر جا که غلط ها تکراری بودند جلوی اولین مورد آن یک علامت ( مثلاً * ) می زند . در پایان با شمردن غلط ها , اشکالات املایی دانش آموزان را اولویت بندی می کند .

گام چهارم

در ایـن گام معلـم با توجه به مهمترین و پر تعداد ترین اشکالات املایی دانش آموزان با بکار گیری انواع تمرینات حرف نویسی و کلمه نویسی و همچنین تمرینات کلمه سازی و جمله سازی به تقویت توان نوشتاری دانش آموزان می پردازد .

راههای پیشنهادی برای تقویت املایی دانش آموزان ضعیف

با مطالعه اطلاعات جمع آوری شده در جلسه شورای معلمان جهت تقویت املا با پیشنهادات متعدد همکاران مواجه شدیم که در ذیل فهرست وار آورده ایم .

- دقت به مشق ( رونویسی ) و تصحیح غلط ها و رعایت خط زمینه

- توجه به دست ورزی در دوره آمادگی

- مطمئن شدن از شناخت حروف الفبای فارسی

- بررسی دقیق تکلیف شب در خانه

- توجه بیشتر به دانش آموزان کند نویس

- پرهیز از حرکات اضافی موقع گفتن املا

- استفاده از دانش آموزان ممتاز برای روخوانی و تکرار و تمرین در کلاس

- توجه به نوع نشستن

- استفاده از کارت تند خوانی

- ترکیب صامت و مصوت

- اطمینان از تلفظ صحیح حروف توسط دانش آموزان

- تصحیح املا توسط خود دانش آموزان  و . . . .

که قرار شد تعدادی از پیشنهادهای همکاران در مورد دانش آموزانی که در املا ضعیف هستند اجرا شود . از جمله آموزش حروفی که دانش آموزان در آن اشکال دارند ( قبل از گفتن املا )  - یادداشت غلط هایی که بیشتر دانش آموزان از آن دارند– دقت در  مشق دانش آموزان .

روش های موثر در کاهش اختلالات املایی

در هر جلسه ی املا دانش آموزانی وجود دارند که در درس املا دچار مشکل بوده و گاهی با روشهای غیر منطقی از سوی خانواده یا معلم مربوطه مواجه می شوند .

برای دستیابی به یک راه حل ساده ابتدا مشکلات متعدد را یادداشت نموده و سپس به بررسی علل آن اشتباهات می پردازیم .

در زیر اشکالات املا و طرز صحیح نوشتن آن و نوع اشتباه در املا مشخص شده است :

* ویژه ی دانش آموزانی که نیاز به حمایت دارند: ( درس بنویسیم )

* شناسایی مشکل:

کلمه هایی که حروف هم صدا و چند شکل دارند را تمیز نمی دهد. یا دانش آموز از نظر حافظه ی دیداری مشکل دارد.

* ارائه ی راهکار:نوشتن حروف با خط درشت ودر معرض دید یا بیان شباهت و اختلاف دو تصویر توصیه می شود .

* شناسایی مشکل:

جا انداختن بعضی از حروف یا حروفی را به جای حروف دیگر می نویسد.  دیبار  به جای دیوار

* ارائه ی راهکار: آهسته صحبت کردن اولیاء در خانه یا گوش کردن به تلویزیون با صدای آهسته. بیان نوع اشیاء با شنیدن صدایی که از قوطی می شنود برای دانش آموز مفید است.salamatomehr

* شناسایی مشکل: ( نارسا نویسی )

* ارائه ی راهکار:  بازی با خمیر ومچاله کردن کاغذ باطله جهت تقویت عضلات دست توصیه می شود.

دانش آموزانی که در خواندن به حمایت  ویژه نیاز دارند:( درس بخوانیم )

* شناسایی مشکل: با مکث روان خوانی می کند.

* ارائه ی راهکار: در خانه وقت تعیین کند که در زمان کمتری جملات را بخواند یا به صدای ضبط شده خود گوش کند.و هنگام گوش کردن به متن کتاب با دقت نگاه کند.

* شناسایی مشکل: در خواندن متن درس توانایی کافی ندارد.

* ارائه ی راهکار: در گروه دانش آموزی خواندن متن درس تمرین کند.

* شناسایی مشکل: در شناخت نشانه ها مشکل دارد.

* ارائه ی راهکار: نشانه های تدریس شده را روی کارت بنویسد و بخواند.

* شناسایی مشکل: در خواندن کلمات نوشته شده توانایی ندارد.

* ارائه ی راهکار: ترکیب صداها وهجا ها و خواندن آن ها را تمرین داشته باشد.

روش های نوین املا در ابتدایی:

1) استخراج كلمات دشوار و مرتب كردن آنها به ترتیب حروف الفبا

2)  هر گروه یك متن املاء با كمك تمام اعضای گروه خود می نویسد و معلم املای همه گروهها را جمع آوری كرده و می خواند سپس یا بهترین دیكته به كل كلاس گفته می شود و یا از هر گروه یك پاراگراف انتخاب كرده و دیكته تلفیقی تهیه كرده و به كل كلاس، دیكته می گوییم. در این صورت متن دیكته را بچه ها انتخاب كرده اند.

3) دانش آموزان را گروه بندی می كنیم و سپس هر گروه متن دیكته ای را می نویسد و برای گروه دیگر می خواند تا آن گروه بنویسد. دیكته گروه به گروه نام دیگر این دیكته است...

4) در مواقعی كه شاگردی ضعیف است و در املا پیشرفت چندانی ندارد، می توان دانش آموز ضعیف را كنار دانش اموزی قوی نشاند تا بعضی از لغات را كه برایش مشكل است، با مشورت بنویسد. در نتیجه دانش آموز ضعیف، هم آن لغت را به خوبی به ذهن می سپارد و هم با افت نمره به طور مكرر مواجه نمی شود. البته این روش نباید به طور تكراری و همیشگی باشد.

5) در هنگام تصحیح كردن املا، معلم صحیح لغات را نمی نویسد و دانش آموزان خودشان درست لغات را از كتاب پیدا می كنند و بعد معلم به آن املا نمره می دهد. یعنی، ابتدا دور كلمات اشتباه خط كشیده می شود و صحیح آن را بچه ها می نویسند و معلم به صحیح نوشتن آنها نمره می دهد.

6)  روش دیگر این است كه معلم بهتر است متن دیكته را قبل از املا برای بچه ها بخواند، ولی بچه ها چیزی ننویسند و تنها گوش دهند.

7)  بعد از املا باید متن مجددا خوانده شود، یعنی در هر املا كل متن باید سه بار خوانده شود.

8) در صورت دیگر املا، می توان شفاهی دیكته را خواند و بچه ها لغات مهم آن را هجی كنند و در هوا بنویسند.

9) نوع دیگر املا می تواند چنین باشد كه شاگرد پشت سری، كلمات را روی پشت فرد جلویی بنویسد و شاگرد جلویی از روش حركت انگشتی فرد عقبی بتواند لغات را بفهمد و بنویسد، كه این یك نوع بازی و املا است.

10) در روش دیگر به بچه ها گفته می شود كه روزنامه با خود به كلاس بیاورند و لغات را ببرند و از لغات بریده شده یك بند املا برای معلم درست كنند و بروی ورقه بچسبانند. این روش را می توان به صورت گروهی نیز انجام داد.

11) می توان متن املایی را به صورت پلی كپی بدون نقطه، بدون تشدید و یا به صورت لغات ناقص به دانش آموزان داد تا آنان در جای مناسب نقطه بگذارند یا تشدید قرار دهند و یا لغات ناقص را كامل كنند.

12) می توان دیكته را به صورت لغات صحیح و غلط در كنار هم قرار داد تا بچه ها كلمه غلط را خط بزنند.

13)  روش دیگر املا می تواند به صورت تصویری باشد. یعنی، شكل را به دانش آموزان بدهیم تا آنان املای صحیح آن را بنویسند. (در پایه اول و دوم)

14) املای تقویت حافظه: بدین صورت كه معلم متنی را روی تخته می نویسد و سپس متن را برای دانش آموزان می خواند و سپس روی نوشته هایش روی تخته پرده می كشد و بچه ها باید هر آنچه از متن فهمیده اند بنویسند. سپس معلم پرده را از تخته بر می دارد و بچه ها متن خود را با متن تخته مقایسه می كنند و به خود امتیاز می دهند.

15)روش دیگر، می تواند استفاده از آینه باشد كه كلمات را برعكس بنویسیم و بچه ها با آینه درست آن را بنویسند و یا صحیح آن را بخوانند.

16) دیكته آبی: روش كار این است كه، بچه ها به صورت انفرادی یا گروهی با خود آب پاش به مدرسه می آورند و با آب دیكته را روی زمین می نویسند و گروهی نوشته های خود را تصحیح می كنند.

17) از روشهای موجود در تصحیح املا این است كه دانش آموزان با اشتباهات خود جمله بسازند و یا دیكته به صورت جمله سازی از لغات مهم درس باشد.

18) دانش آموزان كلمات مهم یا مشكل درس را روی پارچه بنویسند و سپس با خمیر یا نخ و سوزن كلمات را بسازند و یا بدوزند كه در این صورت هنر و بازی توامان می شوند. (یادگیری تلفیقی)

19)دانش آموزان از اشتباهات خود در املا كلمات هم خانواده، متضاد و یا هم معنا بنویسند.

20) برای آشنایی دانش آموزان با انواع صداها و لهجه ها در هنگام دیكته گفتن و از این كه بچه ها تنها به صدا و لحن معلم خود خو نگیرند، معلم می تواند از اطرافیان خود بخواهد تا متن املا را بر روی نوار بخوانند و صدای خود را ضبط كنند و سپس آن متن را به كلاس بیاورد و بچه ها از روی آن نوار دیكته بنویسند تا در هنگام ارزشیابی پایانی و یا هر زمان دیگر بچه ها دچار مشكل نشوند.

21) همكاران معلم می توانند در املاهای كلاسی جای خود را تعویض كنند و به بچه های كلاسهای دیگر املا بگویند تا بچه ها با انواع صداها و لحن و گویش در دیكته آشنا شوند.

22)دانش آموزان می توانند به والدین خود دیكته بگویند و والدین در املای خود چند كلمه را اشتباه بنویسند تا بچه ها آنها را تصحیح كنند و به پدر و مادر خود نمره دهند.

23) بچه ها می توانند به معلم خود دیكته بگویند. هر گروه یك پاراگراف به معلم بگوید و در انتها گروهها ورقه معلم را تصحیح كنند و یا هر گروه پاراگراف مخصوص به خود را تصحیح كند. البته بهتر است معلم چند كلمه را عمدا اشتباه بنویسد.

24) برای والدین بی سواد، فرزند می تواند صدای خود را ضبط كند و از روی صدای خود به خودش دیكته بگوید یعنی صدای ضبط شده ی خود را جایگزین صدای اولیای خود كه بی سواد هستند، نماید.

25) یكی دیگر از روش ها برای تصحیح املا این است كه میتوان املا را به بچه ها داد تا تصحیح كنند، ولی در نهایت نمره نهایی را معلم بدهد یا دانش آموزان تصحیح كننده با مداد كنار دفتر فرد، نمره بگذارند و بعد معلم نمره خود را با نمره ای كه دانش آموزان داده مقایسه كند.

26)معلم لغاتی را بروی مقوا می نویسد و مقوا را به تخته نصب می كند و زمان كوتاهی وقت می دهد تا دانش آموزان كلمات را به دقت نگاه كنند و سپس مقوا را جمع می كند. در اینجا بچه ها هر آن چه از لغات در ذهنشان مانده است را می نویسند و معلم لغات و كلمات آنان را تصحیح می كند تا دقت آنان سنجیده شود.

27)دانش آموزان املا را در هوا بنویسند و معلم در هوا تصحیح كنیم، نه با قلم بر روی كاغذ.

28) معلم می تواند املا را بر روی چندین كارت بنویسد و این كارت ها را بین گروهها تقسیم كند تا تمام گروهها كارتها را ببینند و سپس كارتها را جمع كرده و از روی آنها دیكته بگوید.

لازم به تذكر است كه روش های املا كه به عنوان نمونه بیان گردید را نباید به عنوان روش واحد تلقی كرد، اگر هر روشی بیشتر از اندازه استفاده گردد، ارزش آموزشی خود را از دست می دهد. لذا اگر معلم بنا به ضرورت و در نظر گرفتن تنوع، روشهای متنوع املا را به كار گیرد نتیجه مفیدی عاید دانش آموزان خواهد شد.

آموزش املا با بازی:  

   استفاده از برگه مچاله شده

در این روش کلمات کلیدی را روی کاغذ نوشته و پس از مچاله کردن آن را در اختیار دانش آموزان قرار می دهیم. دانش اموزان پس از خواندن کلمه مورد نظر به گروه های دیگر سرکشی می کنند، تا کلماتی را که شبیه نوشته خودشان هست پیدا کنند و با گروه جدید یک جمله بسازند.

 املای آبی

این روش با استفاده از بطری های خالی سس، نوشابه یا قطره چکان و آب قابل اجراست. در این روش دانش آموزان به حیاط مدرسه برده می شوند. کلماتی را معلم می گوید و دانش آموزان با آب و فشار بطری کلمه مورد نظر را روی زمین می نویسد.

 املای توپی

کلمات کلیدی یا مهم را روی کاغذی نوشته و روی توپی می چسبانیم. هر بار توپ را به طرف یک دانش آموز پرت می کنیم، او پس از دیدن کلمه با آن جمله ای می سازد و آن جمله را به کل کلاس می گوید.

 کلمه گم شده

چند کلمه را به صورت صحیح روی تابلو می نویسیم، به دانش آموزان می گوییم که به کلمات توجه کنند. یکی از دانش آموزان را از کلاس بیرون می فرستیم و یکی از کلمات را پاک می کنیم تا وقتی دانش آموز وارد کلاس شد، حدس بزند کدام کلمه پاک شده است و آن را مجددا بنویسد.

 نوبت کیه؟

در این روش بخش های هر کلمه و یا ترکیب ها را در کارت هایی نوشته و به دانش آموزان داده می شود. آموزگار کلمه ای را نام می برد. هر دانش آموزی که با کارتهایی که در دست دارد و می تواند کلمه را بسازد بیرون می آید. یکی دیگر از دانش آموزان به صورت انتخابی یا داوطلب آن کلمه را روی تخته کلاس می نویسد.

 اسم - فامیل

این همان بازی قدیمی است، با این تفاوت که ستون ها کمتر است. در ضمن صدای اول کلمه مورد نظر چاپ شده است.

 املای مشارکتی

در این روش املاگویی هر گروه یک جمله را آماده می کند و به ترتیب برای کلیه دانش آموزان کلاس دیکته می کند. باید به این نکته توجه داشت که، در هر گروه یکی از اعضا جمله را می گویدو دیگر اعضا می نویسند. یکی از اعضا نیز می تواند به عنوان ناظر درست نویسی جمله گروه را کنترل کند.

روش مسابقه ای

املا به روش مسابقه ای روش دیگری از نحوه املا گفتن به شمار می رود. در این روش چند دانش آموز تقریبا هم سطح انتخاب می شود. ابتدا تخته کلاس را به دو یا سه قسمت تقسیم می کنیم و سپس کلمه یا جمله ای توسط معلم گفته می شود. بزرگترین مرجع روانشناسی ایران

 املای جای خالی

این روش به دو صورت حذف کامل کلمه یا حذف بخشی از کلمه به صورت حروف قابل اجراست، بدین صورت که در یک متن از پیش تهیه شده بعضی از کلمات یا حروف را جا می اندازیم، سپس از روی متن برای کلاس می خوانیم و حتی کلمه ای هم که جا افتاده است توسط معلم قرائت می شود. دانش آموزان پس از شنیدن کلمه جای خالی را پر می کنند.

 املای تصویری

الف) تصاویر نیمه مجسم: دانش آموزان باید واژه ها متناسب با هر تصویر را زیر آن بنویسند.

ب) اجسام مجسم: تعدادی از وسایلی که دانش آموزان نوشتن کامل آن را آموخته اند روی میز می چینیم، تا دانش آموزان به صورت فردی یا با مشورت هم و به صورت گروهی املای آن وسایل را بنویسند.

املای مشورتی

در این روش اعضای گروه در ساخت جمله و یا متن کامل املا شرکت فعال دارند. می توانیم کلماتی را در اختیار گروه ها گذاشته تا با هم فکری جمله های معنی دار و کامل بسازند.

 استفاده از خمیرهای بازی در دیکته

هر گروه از دانش آموزان حروف یا کلمه ای را با خمیر بازی درست می کنند و در معرض دید دیگر گروه ها قرار می دهند.

املای صوتی

در این روش متن املا از شب قبل توسط معلم روی نوار کاست ضبط می شود. موقع املا این نوار در کلاس پخش می شود تا کودک متن را بنویسد. نکته ای که در این جا قابل ذکر است، متن ضبط شده نباید سریع و بدون تکرار باشد. همچنین برای تنوع بیشتر می توان از صدای فرد دیگری برای انجام این کار کمک گرفت.

استفاده از هر کدام از روش های املا گویی در بالا بستگی به تعداد دانش آموزان، سن دانش آموزان و عوامل دیگری وابسته است.

torab-nedaee.blogfa.com

محمد کفاش روانشناس بالینی

 سایر مطالب مرتبط با مشاوره تحصیلی